Սեզոնն ավարտվեց` արձանագրելով ամենակարևոր բնորոշիչը

ՓՈՂՈՑԸ՝ ՈՐՊԵՍ ՈՒՂԻՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀ
Երեք խաղացողներից փողոցում գտնվողն ամենաուժեղն է: Նա փողոցը վերածել է ինստիտուցիոնալ մարմնի, բաց հասարակության` յուրովսանն պետություն է կերտում: Հետինդուստրիալ այս ժամանակահատվածում: Պետության դերակատարությունն իրավամբ «վախճանի» մեջ տեսնող, հայ ժողովրդի ինքնակազմակերպման նոր ձև ու բովանդակություն որոնող Տիգրան Սարգսյանը պետք է հաճախ վարչապետական իր պատուհանից դուրս նայի: Դեպ փողոց: Մանավանդ մեծ երթի օրերին` այնտեղ գտնելու իրեն հետաքրքրող ու հուզող հարցերի բոլոր պատասխանները: Բայց պրոգրեսի ջատագով վարչապետն ավելի լավ կանի ամեն ջանք գործադրի` ներդաշնվելու համաժողովրդական, համապետական այդ ռիթմին, որովհետև գրասենյակում երկնած ցանկացած իդեա առ ոչինչ է, եթե չի անցնում այդ «երթի» միջով:
Ինչո՞ւ ենք հատկապես անդրադառնում Տիգրան Սարգսյանին։ Որովհետև, ի տարբերություն Սերժ Սարգսյանի իներցիոն մտածողության, նա ուզում է լավ և արագ («ժամանակակից աշխարհը շատ արագ է զարգանում ու փոքրանում». ինքն է ֆիքսում), համ էլ որ վերջին շրջանում խիստ ակնառու է` Սերժ Սարգսյանը, Տիգրան Սարգսյանից բացի, ուրիշ ոչ մեկին չի վստահում:
Եվ ստեղծված «եռամիասնական» պայքարի մեջ, երբ Տեր-Պետրոսյանը բոլոր դեպքերում տեղ է թողնում Սերժ Սարգսյանին` երրորդ խաղացողի (Ռ. Քոչարյանի) հարցում կողմնորոշվելու, Սերժն էլ դանդաղում է` երիտթոշակառու Քոչարյանի նկատմամբ լոյալություն դրսևորելով, վարչապետի դիրքորոշումից շատ բան է կախված՝ նժարը ճիշտ կողմ թեքելու առումով: Անդրադառնում ենք Տիգրան Սարգսյանին նաև այն պատճառով, որ փողոցն ինքնին, որքան էլ «հուժկու», անգամ այն աստիճան, որ կարող է փոխարինել ամենասոլիդ դահլիճին, ուր բոլորի ներկայությամբ, բաց երկնքի տակ «կոնդակային»-մանրանկարչությամբ ծաղկված թղթի վրա` ի պահ են տրվում համաժողովրդական պայքարի ապագա մոդիֆիկացիները, այնուհանդերձ, ժամանակակից քաղաքակրթությունն այնքան չի «արագացել», որ փողոցը համարվի ժողովրդի ու պետության վերջնական հանգրվան:
Ասել է` ինչ-որ բան կիսատ է: Եվ որքան էլ Տեր-Պետրոսյանն ու ստեղծված կոնգրեսը հեռահար, նպատակային և, ինչպես վերջին միտինգը ցույց տվեց, շատ ավելի ուժեղ են, այնուհանդերձ, անկեղծ լինենք, ֆորմալ առումով կիսատ են, որքան կիսատ են իշխանությունները առանց ժողովրդի:
Այսպիսով, ամառային սեզոնն ավարտվեց և ապացուցեց. ասպարեզում եղող ընդդիմությանը ոչինչ, ոչ ոք երբեք չի «կոտրելու»: Եվ օգոստոսի մեկն առանցքային էր ոչ այնքան Սերժ Սարգսյանի հրաժարականի պահանջով, որքան արձանագրումով. Մատենադարանի հարթակում է մի ուժ, որը, հակառակ բոլոր սպասումների, ոչ թե մարման, այլ աճման դինամիկայի մեջ է և ունի ճիշտ առաջնորդ:
Հետևաբար, իշխանություններին չի հաջողվելու իրականության վերածել անչափ երկար «համբերելու» իրենց իդեա-ֆիքսը, ինչ է թե` ընդդիմության պայքարը մարի փողոցում` ազատելով նրանց ձեռքերը կամային քայլեր անելու անհրաժեշտությունից:
Եվ եթե իշխանության քայլերը համաչափ ու դինամիկ չլինեն, ապա պրոցեսը շատ ավելի երկար ու ցավոտ է լինելու, ինչը ո՛չ ընդդիմությանը և ո՛չ էլ իշխանությանը պետք չէ, բայց «երիտթոշակառուներին շատ է հարկավոր»:
Անցանք առաջ: Օգոստոսյան միակ միտինգի հաջորդ առանձնահատկությունն էլ այն էր, որ ապացուցվեց. ընդդիմության պայքարի ռեսուրսներն անսահմանափակ են, ավելին են, քան իշխանության ռեսուրսները: Խնդիրը լոկ միտինգավորների քանակային ցուցիչը չէ: Եվ դա էլ այն դեպքում, երբ մարզային որևէ ավտոկայան «դեպ Երևան» չէր աշխատում: Ռեսուրսներ ասելով, կոնկրետ դեպքում, նկատի ունենք «հոգեխանգարմունքային» այն վիճակը, որի մեջ գտնվում է ժողովուրդը: Ասել է` վերջինս չի կորցրել իր ոգևորությունը: Սպասման հույսը: Նաև հավատը` առաջնորդի նկատմամբ: Սա հենց այն է, որի մասին Տեր-Պետրոսյանն ասում էր` Սերժ Սարգսյանը առայժմ «չի ուզում», բայց ստիպված կլինի ուզել»... այն է` հաշվի նստել Լևոնի և նրա հետևում եղող ժողովրդի հետ: Այնպես որ, օգոստոսի մեկից եվրոպաներ հանգստի մեկնած (ի դեպ, մեզ այդպես էլ չհաջողվեց նախագահականից պարզել, թե հատկապես եվրոպական ո՞ր երկիր է մեկնել Սերժ Սարգսյանը. չնայած «ուր մեկնելու առնչությամբ» ունենք մեր «մասնավոր» կարծիքը) «իշխանությունը» «սամալյոտի» մեջ պետք է որ սևեռված լինի այդ մտքի վրա` նորովի մոտեցումներ որդեգրելով այդ ուղղությամբ: Ներքևում գործնական աջակցություն կդրսևորենք իշխանությունների նկատմամբ` խնդրո առնչությամբ, առայժմ մնանք Մատենադարանի հարթակում:
Միտինգի հաջորդ առանձնահատկությունն էլ այն էր, որ ապացուցվեց` այսօր, որպես ռեալ խաղացողներ, մնացել են երկուսը: Կարծում եք` հենց այնպե՞ս խիստ սահուն ու լողացող ռեժիմով պայքարի «մետր» Տեր-Պետրոսյանը Քոչարյանից անցում կատարեց դեպ Սերժ Սարգսյան: Ամենևին: Այդ քայլով նա խաղից հանեց Քոչարյանին, որի դիրքերը գնալով թուլանում են: Քոչարյանը մնում է միայնակ խաղացող, որին համակարգը հնարավորինս արագ է փորձում մոռանալ: Քոչարյանի ամենամեծ «ռեսուրսը», որն էլ առայժմ նրան պահում է խաղի մեջ, ունեցած` հայոց բյուջեից մեծ սեփականությունն է: Ինչն էլ «սեփականատիրոջն» առայժմ անխոցելի է դարձնում: ՈՒ որքան էլ հայաստանյան նոր իշխանությունը փորձի կոսմետիկ և նույնիսկ «համակարգային» բարեփոխումներ իրականացնել, միևնույն է, քանի դեռ այդքան «գույք` պարտքի դիմաց» գտնվում է Քոչարյանի ակտիվներում, անհնար է լինելու խոսել որևէ բարեփոխման, ինչպես նաև երրորդ` թոշակառու խաղացողի անվնաս լինելու կամ վերջնական տապալման մասին: Ընդ որում, մնացած բոլոր օլիգարխներին խաղից հանելը իշխանությունների համար առանձնապես մեծ խնդիր չէ: Խնդիրը կա ու մնալու է Քոչարյանի օլիգարխությունը, որի դեմ գոնե այս պահին իշխանությունն անզոր է:
Սա շատ լավ է հասկանում Տեր-Պետրոսյանը և հերթական շանսն է ստեղծում Սերժի համար` կայացնել ճիշտ որոշում: Երբ ուշադիր, մակրոսկոպիկ զննության ես ենթարկում Տեր-Պետրոսյանի օգոստոսյան ելույթը, որն առաջին հայացքից «նվիրված» է «օգոստոսափառ» նախագահ Սերժ Սարգսյանի հրաժարականին, ապա ակնառու է. ինչպես Սերժ Սարգսյանն էր իր ասուլիսում առաջնորդվում` «կուժ ասեմ` կուլա դու արագ լսիր ու հասկացիր» չափաբանությամբ, այդպես էլ իր բավականին ծավալուն ելույթում Տեր-Պետրոսյանը Սերժ Սարգսյանից առայժմ դե ֆակտո պահանջում է. ա) գլխավորը` ազատել և նորից ու նորից ազատել քաղբանտարկյալներին, ինչում Սերժ Սարգսյանն իսկապես անհանդուրժելիորեն դանդաղում և ուշանում է: բ) Եվս մեկ անգամ Տեր-Պետրոսյանը հանգստի գնացող Սերժ Սարգսյանի ուշադրությունն է հրավիրում Ռ. Քոչարյանի «վրա» և հորդորում` ցիվիլ ձևով դուրս գրել երրորդ խաղացողին ոչ թե նրան փուռը տալու` Հաագայում «նստեցնելու» հաշվին (ինչը շատ ճիշտ մոտեցում է. չի կարելի «նստեցնելու» նախադեպ ստեղծել երկրի նախագահի համար, անկախ նրանից` այդ նախագահը Քոչարյանն է... հիշո՞ւմ եք անեկդոտը. «Դու բան չէիր արել, քեզ ասացին` Քոչարյա՞ն». ինչ վերաբերում է Հաագայի ստորագրությանը, ապա այն ընդամենը շատ ուժեղ քաղաքական քայլ էր ընդդիմության կողմից, որից ամենից շատ, թերևս, կարող է օգտվել հենց Սերժ Սարգսյանը), այլ փակել օդանցքը` Քոչարյանի հետ խաղացողների համար: Եվ վերջապես, գ) գնալ արտահերթ համապետական ընտրությունների, կոնկրետ դեպքում` խորհրդարանական... այստեղ պաուզան երկար պետք է ձգենք:
Դիտարկելով Տեր-Պետրոսյանի՝ Սերժ Սարգսյանին հրաժարականի «հրելու» ելույթը, պետք է ասել` առաջին նախագահը կիսատոներով է արտահայտվել այդ առնչությամբ` մեծ ճակատամարտը թողնելով այլ օրվա, եթե Սերժն այսքանից հետո էլ լավ «չպատկերացնի», թե ում հետ գործ ունի, և ինչ ասել է փողոցում եղող գրագետ-ռեսուրսավոր իշխանություն: Տեր-Պետրոսյանը դեռևս առաջ է մղում Քոչարյանին և նրա «օրոքը»` հասունացնելով արդեն իսկ բավականին իզգոյացված պառլամենտի լուծարման հարցը: Այսպես. ելույթի պառլամենտ «գլխում» օրվա խորհրդարանի հետևում ակնհայտորեն ի ցույց են դրվում Քոչարյանի... (բա ամոթ չի՞, բա երկրորդ նախագահի համար կասե՞ն` «ականջները», շատ էլ ինքը սիրում է հատկապես պառլամենտի այդ կենսական օրգանը «քաշել») թողած «մնացորդային երևույթները»:
Նախ` Տեր-Պետրոսյանը սկսում է հոկտեմբերի 27-ից: Հաջորդական կանգառը` մարտի 20-ին ընդունած` «Հատուկ պետական պաշտպանության ենթակա անձանց ապահովման մասին» օրենքի, իսկ իրականում` Տեր-Պետրոսյանին «կախելու, գնդակահարելու, Լինչի դատաստանի ենթարկելու» մասին օրենքի փոփոխություններն են: Հիշենք` այդ օրենքով բառացիորեն արգելվում էր Տեր-Պետրոսյանին «տնից դուրս գալ»:
Չնկատեցինք, սակայն Տեր-Պետրոսյանը տնից իր պահակախմբի ուղեկցությամբ դուրս եկավ, երբ... Քոչարյանն արդեն «գնացել էր»: Տեր-Պետրոսյանն իր պահակախմբով եկավ հունիսի 20-ի միտինգին: Փաստորեն, Սերժը մի ձեռքով թույլ տվեց, որ տեղի ունենա արգելված միտինգը, մյուս ձեռքով, որ դրան «ամբողջ կազմով» ներկա լինի Տեր-Պետրոսյանը: Նույնը` այս ընթացքում տեղի ունեցած մնացած միտինգների ժամանակ: Փաստորեն, արդեն քանի ամիս շարունակվում են ընդդիմություն-ոստիկաններ «մերձեցման» երեկոները (մի հարցնող լինի, որ դե ֆակտո թույլ եք տալու, էլ դե յուրե «թիթիզություններն» ո՞ւմ են պետք): Մանավանդ որ ամեն միտինգին Քոչարյանը հեռադիտակը դնում է իր թոշակառու աչքերին ու նայում է` էլի Աֆյանն ու Ներսիկ Ներսիսյանը բանակցում են Լևոն Զուրաբյանի հե՞տ, էլի չե՞ն ծեծում իրար, էլի եկա՞վ Տեր-Պետրոսյանը, տարածե՞ց թևերը Մատենադարանից իր «հոտի» վրա, էլի սկսեց քայլե՞լ ողջ երկրով մեկ` մարտի մեկին Ղարաբաղից բերված սպեցնազի կողմից ծեծված, դիպուկահարներից կրակված ժողովուրդը... ՈՒ մի դիմում, իմա` միտինգ էլ Քոչարյանն է կազմակերպում յուրայինների հետ. «Տեսնում եք, էլի, էլ ինչ ասեմ. ես չէի թողնում, որ Լևոնը դուրս գար տնից, «ձերբակալել» էի նրան, տեսեք` ինչ է անում Սերժը, հիմա հասկացա՞ք` ի՜նչ ապահով տանիք էի ձեր համար»:
Ոնց որ չեն տեսնում, որովհետև բոլոր «յուրայինները» մեզ հետ զրույցում «յախա» էին թափ տալիս Քոչարյանից` այ մարդ, գնացել ես, խելոք նստի տեղդ, էլի: Ո՜Ւմ են ասում:
Քոչարյանը միակն է, որ չի ցանկանում երկրում միտինգ տեղի ունենա, երթ ընթանա, նրա «սիրտը չի վերցնում», որ ամեն բան երկրում խաղաղ է: Իսկ որ ամենակարևորն է, նա միակն է, որ չուզելով չի ուզում պառլամենտը ցրվի, որովհետև այնտեղ իր «յուրայիններն» են, և ինքը նրանց վրա է «հավաքելու» իր վարչապետությունը, հետո` նախագահությունը:
Սակայն, բոլոր դեպքերում, երկրում հասունանում է պահը, երբ պետք է պառլամենտը ցրել. քաղաքական հրամայականն է այդպիսին: Այսպես երկար փողոցն ու պալատը չեն կարող միմյանց հակոտնյա կանգնել. ներքևները չեն ուզում, վերևները չեն կարողանում «դիլեման» պետք է լուծում գտնի, հակառակին երկիրն արդեն չի դիմանա:
Այժմ, հատուկ «սամալյոտում» հայտնված իշխանությունների` Սերժ Սարգսյանի համար խիստ կոնֆիդենցիալ տեղեկատվություն` շարժմանն անչափ մոտ կանգնած առաջնորդներից մեկն օրերս մեզ հետ կոնֆիդենցիալ զրույցում բառացիորեն ասաց հետևյալը. եթե Սերժը գնա խորհրդարանական ընտրությունների` «նախագահական արտահերթ ընտրությունների հարցը դուրս կգա մեջտեղից. Սերժն ու Լևոնը կարող են պայմանավորվել գոնե հինգ տարի կտրվածքով. այն է` հինգ տարի Սերժ Սարգսյանը նախագահում է»:
Կպայմանավորվե՞ն արդյոք...
Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ